Kümbet (Kethüdâ) Camii (Havariler Kilisesi)'nin Tarihçesi, Kars

Önde Kümbet (Kethüdâ) Camii (Havariler Kilisesi), 

sağ arka tarafta Ulu Camii, 

sol arkada ise Kars Kalesi görünmektedir.

Kümbet Camii (Havariler Kilisesi), Kars’ta, Kars Kalesi’nin güney eteğinde, Kaleiçi Mahallesi’nde bulunmaktadır.
Eserin günümüze gelen herhangi bir kitabesi mevcut değildir.
Eski gravürler, camiyi surların hemen içerisinde göstermektedir.
Cami, günümüze iyi korunarak gelebilen, Selçuklu kümbetlerine benzemesinden ötürü Kümbet Camii olarak isimlendirilmiştir. 

Ortaçağ araştırmacıları bu eserden katedral olarak mevzu etmektedirler.
Havariler ismi ilk defa XIX.yüzyılda bu esere verilmiş olup, bunun da sebebi kubbe altında bulunan 12 Havari figüründen mütevellittir.

Bagrat Kralı Abas II.Takvor, Kars’ı başkent yaptığı esnada, 932-937 yılları arasında 12 Havari adına yaptırmıştır.

Selçukluların Kars’ı fethetmelerinden sonra 1064 yılında camiye çevrilmiş, sonraki yıllarda yine kilise olarak kullanılmış, Osmanlı devrinde 1579 yılında tekrar camiye dönüştürülmüştür. 

Caminin Kubbesi

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Kars'ın 40 senelik Rus işgali esnasında, 1878 yılında Ruslar tarafından Rum Ortodoks Kilisesi’ne çevrilmiş ve tamir edilmiştir.
1890 yılında da yanına bir çan kulesi yapılmıştır.
Ancak bu kule 1918 yılında yıkılmıştır.
Kars’ın 1918’de işgalden kurtarılmasıyla yeniden camiye çevrilmiştir.
Ancak bu defa da 1919’da Ermenilerin Kars'ı işgal etmesiyle, Ermeni Kilisesine dönüştürülmüştür.

Şehir, 1920 yılında işgalden tamamen kurtarıldıktan sonra, yine camiye dönüştürülmüştür.

Daha sonra bir müddet kullanılmayan bina, 1969-1980 tarihleri arasında müze binası olarak kullanılmıştır.

Kars Müzesi'nin yapılmasından sonra cami, kendi haline terk edilmiş ve 1999 yılında Kümbet Camii adıyla ibadete açılmış ve taşınmaz tescil edilerek muhafaza altına alınmıştır.

1. Tarihçesi 
2. Mimarî Özellikleri
   
3. Fotoğrafları

KARS'TAKİ DİĞER CAMİLER