Dünya'nın Bütün Camileri: Sırçalı (Kubbeli, Debbağlar Mescidi) Mescid, Karatay

1 Nisan 2022 Cuma

Sırçalı (Kubbeli, Debbağlar Mescidi) Mescid, Karatay

Sırçalı Mescid, Karatay, Konya

Sırçalı Mescid, Konya'nın Merkez Karatay İlçesi'nde Nakipoğlu Mahallesi'nde Sırçalı Mescid Kuzgun Kavak Caddesi üzerinde bulunmaktadır.

Aslına bakılırsa bu mescidin adı Kubbeli Mescid veya debbağlar içinde olduğu için Debbağlar Mescidi'dir.

İ. Hakkı Konyalı'ya göre asıl Sırçalı Mescid, Bordabaşı Mahallesindeki Demirci Hacı Mescidi'dir.

Hatta aynı müellife göre At pazarındaki Miskinler Tekkesi (Misk Emir) zaviyesinin bir adı da Sırçalı Sultan Tekkesidir.

Tabi bir de bugün taş eserler müzesi olarak kullanılan Selçuklu medresesi Sırçalı Medrese ismini taşır.

13. yy Selçuklu dönemi mescitlerinin en güzel örneklerinden biridir.

Selçuklu devrine ait mescid, tuğla malzemesi yanında sırlı tuğla-çini, mozaik çini mihrabı ve minaresiyle mühim bir yere sahiptir.
Mescidin kitabesi bulunmamaktadır.
Çini mozaik bezemelerine bakılarak ve mimari hususiyetlerinden mütevellit 13. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilir.
Selçuklu devrinin tek kubbeli mescitleri tipinde inşa edilmiştir

Mescid, kesme taş ve moloz taştan yapılmış, kareye yakın dikdörtgen planlı bir eserdir.

Sırçalı Mescid süslemeleri ile dikkati çeken bir eserdir.
Son cemaat mahallinin pencere üstlerinde, revak kemerlerinde, mihrabında ve kubbesindeki çini-tuğla süslemeler Selçuklu çini süsleme sanatının bütün özelliğini göstermektedir.

Kubbeye geçiş diğer Selçuklu camilerinde olduğu gibi Türk üçgenleri ile sağlanmıştır.

Kubbe ve kubbeye geçişi sağlayan Türk üçgenlerinin içerisi tuğlalar ve yıldızlardan oluşan bir bezeme ile süslenmiştir.

Mescid'in Mihrab ve Minberi

Mescidin kuzeydoğu köşesinde tek şerefeli tuğladan bir minaresi vardır.
Minare, düzgün kesme taş örgülü kare prizmal bir subasman üzerine oturmaktadır.
İki sıra kirpi saçaklı ve tuğla örgülü kare prizmal bir kaide üzerinde yükselen tuğla örgülü sekizgen gövdesi, mukarnaslı şerefe ve silindirik petek bölümünü takiben sivri külâh ve alemle nihayetlenmektedir.
Minareye, su basmanın güney-batı cephesindeki sivri kemerli bir kapı açıklığıyla dahil olunur.
Minare çekirdeği ve basamakları tuğladır.

Mescidin doğu cephesinde yer alan ve kuzey-güney yönünde uzanan dikdörtgen planlı son cemaat mahalli, minarenin su basman ve kaidesi ile mescidin güney cephesiyle hemyüz olarak doğu yönüne uzanan duvar kütlesi arasında kalan ve hâlihazırda sekizgen planlı iki mermer ayağın taşıdığı genişlik ve yükseklikleri farklı sivri kemer gözleri halinde ön cepheye açılan üç bölmeli yarı-açık bir mekândır.
Minarenin su basmanı ile bu yöndeki mermer ayak arasına yerleştirilmiş söveleri ve lentosu mermerden bir kapı vasıtasıyla dahil olunmaktadır.
Son cemaat mahallinin cephesi, çatı kotunu aşan tuğla örgülü bir kalkan duvar halinde tasarlanmıştır.
Ön cepheye bakan ve hâlihazırda tümüyle yenilenmiş olan kemer alınlıklarında, beyaz alçı zemine turkuaz sırlı çini mozaiklerle oluşturulmuş kıvrımdalların meydana getirdiği bitkisel bir kompozisyonun üzerine kobalt renkli çini mozaiklerle celî sülüs hatla Ayete’l-Kürsî yazılı olduğu bilinmektedir.
Kemer profillerini çeviren frizler ile kemer karınlarında patlıcan moru ve turkuaz sırlı çini levhalar ile sırlı tuğlalardan oluşan geometrik kompozisyonlar dikkati çeker. Son cemaat mahallinin batı duvarındaki pencereleri ile kapı açıklığının kemer köşelikleri ile alınlıklarında da turkuaz ve kobalt sırlı çini mozaiklerden oluşan girift geometrik kompozisyonlar ile örgülü kûfî taklidi bezemeler yer alır.
Kuzey-doğu köşesindeki sivri kemerli bir kapı açıklığıyla dahil olunan ibâdet mekânı, kare planlı ve çift cidarlı tuğla bir kubbe ile örtülüdür.
Tuğla örgülü üçgen kuşağıyla oluşturulmuş onikigen kasnağa oturmaktadır.
Kubbenin iç cidarındaki tuğla örgüleri, merkezde başlayarak kubbe eteğine kadar yayılarak genişleyen on köşeli yıldız formunda istiflenmiş; kubbe kilit taşına da, alçı zemin üzerine turkuaz ve patlıcan moru sırlı kesme çini mozaiklerle, çevresi palmet-lotus kombinasyonlu bir bordür ile kuşatılmış ve merkezindeki onaltı köşeli yıldızın köşelerinin uzatılmasıyla oluşturulmuş onaltı kollu yıldız kompozisyonun işlendiği çinili bir göbek yerleştirilmiştir.

Mescidin Mihrabı

İbâdet mekânının kıble duvarının ortasındaki çinili mihrabı, devrin incelikli işçiliğini akseden abidevî bir tasarımdır.
Turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle oluşturulmuş içbükey profilli bir silme ile yanlardan ve üstten çevrelenen mihrap nişini, aynı renk mozaiklerin meydana getirdiği kıvrımdal ve rûmî motifleriyle oluşturulmuş bitkisel bezemeli bir silme ve alçı zemin üzerine turkuaz ve kobalt renkli çini mozaikler kullanılarak sülüs hatla yazılmış ayetleriyle içbükey profilli enli bir bordür kuşatır.
Mihrap nişi, farklı geometrik kompozisyonlar içeren turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle kaplanmış yedi sıra mukarnas kavsaralıdır.
Kavsara ile çerçeve arasında kalan köşelikler de, aynı renkteki çini mozaikler kullanılarak geometrik bir kompozisyonla değerlendirilmiştir.
Kompozisyonun içinde, simetrik olarak yerleştirildiği eski fotoğraflarından da anlaşılan ve muhtemelen kabartma çinilerden oluşan sülüs yazılı iki rozetin, 20. yüzyılın başında yerlerinden sökülerek satıldığı bilinmektedir.

Yerleri, hâlihazırda kobalt renkle boyalıdır.
Mihrap nişinin, yanlardan zar başlıklı ve üzerine turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle desen verilmiş silindirik birer sütunceyle sınırlandırılan alt bölümü, aynı renk çini mozaiklerle oluşturulmuş ve merkezlerinde altıgenler bulunan girift bir kompozisyon ile kaplanmıştır.
Mihrabın doğu ve batı kanatlarında, kıble duvarı boyunca uzanan çini mozaik örgülü mütemâdi birer seki yer alır.

Mescidde yer aldığı bilinen mukarnaslı alçı duvar raflarına tesadüf edilememiştir.
Mescid, 1275 H./1858 M. yılında Konya'lı müderris Sarı Hafız Süleyman tarafından tadilattan geçirilmiştir.
2007 yılında yapılan son tamiratta; mihrap, pencere alınlığı ve son cemaat mahallindeki çinilerin tadilatı yapılmıştır.
Bu arada kubbe kurşun ile kaplanmış, çevre düzenlemesi yapılmış, beden duvarları ve orijinal kota inilerek dışarıdan gelen etkilere karşı tedbir alınmış, mescid içindeki sıvalar horasan sıvası ile elektrik tesisatı yenilenmiştir.
Restorasyon öncesi son cemaat mahalli revak kemerlerinde çok az çiniler bulunmaktaydı.
Restorasyon esnasında dökülen çiniler yerine boyama ile tamamlama yapılmış.
Çinilerdeki Arapça yazı Ayete'l Kürsî güzel bir hatla okunaklı bir şekilde yazılmış.