İbn Şebbe’nin verdiği ölçüler, Hz. Osman ile Velîd b. Abdülmelik zamanında gerçekleştirilen tevsî ve imar çalışmalarından sonraya aittir.
Buna göre mescid kare şeklinde olup 66 × 66 zirâ ebadındadır. Abbâsîler devrinde zirâ 0,48 m. olarak kabul edildiğinde bu ölçüler yaklaşık 32 × 32 m. etmektedir.
Bu devirde mescidin kıble tarafı her birinde yedişerden toplam yirmi bir sütunun taşıdığı bir tavanla kaplıydı.
Arka tarafta aynı şekilde yedişer sütunlu iki sıra, yanlarda da ikişer sütunlu birer revak bulunmaktaydı.
Böylece mescidde otuz dokuz sütun yer almaktaydı.
Bunların ortasında 50 × 26 zirâ (yaklaşık 24 × 12,5 m.) ebadında üstü açık bir orta sahanlık mevcuttu.
Üç kapısı olan mescidin duvar yüksekliği 19 zirâ idi (yaklaşık 9 m.).
Mescidin o zamanlar “savmaa” denilen, muhtemelen daha önce burada bulunan bir yüksek ev veya hisar (ütum) yerine inşa edilmiş 50 zirâ (yaklaşık 24 m.) yüksekliğinde bir minaresi 9 × 9 zirâ bir karış (yaklaşık 4,30 × 4,5 m.) ebadında bir zemine oturmaktaydı.
Mescidde niteliği bilinmeyen on dört adet kandil koyma yeri vardı.
Ömer b. Abdülazîz’in Medine valiliği esnasında (706-712) Mescid-i Kubâ’nın duvarları yontma taş ve kireç kullanılarak yenilendi.
Kurşun kaplı demir çubuklarla birbirine perçinlenmiş taşlardan oluşan sütunlar yapıldı.
Üzeri değerli saç kerestesinden bir tavanla kapandı.
Duvarlar kireç ve mozaiklerle süslendi.
Muhtemelen Mescid-i Nebevî’nin imarı için getirilen Bizanslı ustalar burada da çalıştılar.
Mescid daha sonra birçok defa imar gördü.
435’te (1044) Şerîf Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Hasan, 555’te (1160) Zengî Veziri Cemâleddin el-İsfahânî tarafından imar edildi.
593’te (1197) mescid hakkında bilgi veren İbnü’n-Neccâr’ın kaydettiği ölçüler İbn Şebbe’ninkine yakındır.
Mescidin arka ve yan revaklar dahil üstü kapalı kısmın tavanları aralarında 7’şer zirâ mesafe bulunan otuz dokuz sütun üzerine oturmaktadır.
Duvarlarda sekizer pencere vardır.
Kuzey duvarındaki pencerelerden sekizincisi burada yer alan minare sebebiyle kapalıdır.
Mescid-i Kubâ’nın imarına Memlükler de büyük ihtimam gösterdiler.
733’te (1333) Muhammed b. Kalavun’un yeniden inşa ettirdiği eserin tavanındaki eskiyen bölümler 840’ta (1436) el-Melikü’l-Eşref Barsbay tarafından yenilendi.
881’de (1476) Sultan Kayıtbay binada birtakım ıslah çalışmaları yaptırdı.
Medine ile ilgili müstakil bir eser telif eden Semhûdî (ö. 911/1506) Mescid-i Kubâ’nın tarihi hakkında geniş bilgi vermektedir.
Onun kaydettiği ölçüler de İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî’nin ölçülerine yakındır.
Semhûdî kıble duvarını 70, kuzey duvarını 68,5 zirâ olarak verir.
Ancak derinlik için yazılan 79 zirâ muhtemelen bir istinsah hatası olup bu rakam 69 olmalıdır.
Kanûnî Sultan Süleyman, 950’de (1543) Kubâ Mescidi’nin tavan ve minaresini yıktırıp yeniden inşa ettirdi.
1111’de (1699) mescidin eskiyen duvar ve minaresini yenileten II.Mustafa da Mebrekü’n-nâka üzerine dört direkli bir kubbe, mescidin dışına bir sebil ve abdest alma yerleri yaptırdı.
Buradaki kumlukta su ihtiyacını karşılamak için derin kuyular kazdırdı.
Mühim bir çalışma da 1829’da II.Mahmud zamanında gerçekleştirildi.
Mescid 1985’te yenilenmek üzere tamamen yıkılmadan önce batı duvarındaki kapının cephesinde Osmanlı tuğraları, mescide işaret bulunan âyetle birlikte (et-Tevbe 9/108) II.Mahmud’un bu tamiratına dair kitâbe yer almaktaydı.
Kitâbenin başlarında şu mısralar yer almaktaydı:
İmâmü’l-müslimîn şâh-ı cihan Sultan Mahmud Han
Hilâfet zâtına muhtas kerâmet tab‘ına mu‘tad
İşitip işbu akdes mescidin vîrâneliğin derhal
Buyurdu hüsn-i i‘mârıyla ehl-i Tayyibe’yi dilşâd
Bu imar esnasında Mescid-i Kubâ’nın duvarları yenilenmiş, üstü, düz ahşap tavan yerine sütunlar üzerinde kemerlere oturan ve basık yarım küre kubbelerden oluşan bir tavanla örtülmüştür.
Planda arka kısımdaki çift sıra sütunlu revak tek sıraya düşürülmüş, böylece mescid İstanbul’daki selâtin camilerinin revaklı düzenine benzetilmeye çalışılmıştır.
Sultan Abdülmecid de mescidde bazı ıslahat çalışmaları yaptırmıştır.
Osmanlı Devriyle alakalı son bilgileri İbrâhim Rifat Paşa vermektedir.
Onun kaydettiğine göre mescidin dış duvarı 40 × 40 m., tavan yüksekliği 6 metredir. Yıkılma tehlikesine karşı dış duvar payandalarla desteklenmektedir.
1968’de Suud Kralı Faysal arkadaki revaklara bir sıra ilâve etmiş, böylece kuzeybatı köşesinde yer alan minare batı duvarı içinde kalmıştır.
Bu sırada kuzey duvarına kadınlar için özel bir giriş yapılmıştır.
Mescid-i Kubâ 1985’te Kral Fehd döneminde tamamen yıkılıp kısa bir sürede yeni bir planla tekrar inşa edildi.
Mescidin sahası eskisine göre beş kat genişletildi ve 10.000’den fazla insanın aynı anda ibadet edebileceği şekilde büyütüldü.
Yeni planda önde yer alan kapalı kısımda 12 m. çapında altı büyük kubbe yer almaktadır.
Bunlar ortada araları boş bırakılmış dörder kümeden oluşan on altı, yanlarda tek tek on altı olmak üzere toplam 36 kare destek ve ön duvarı birbirine bağlayan çifte kemerler üzerine oturtulmuştur.
Önde bulunan üç büyük kubbe arkadakilerden, onların ortasında bulunan diğer ikisinden daha yüksek planlanarak önden bakıldığında simetrik olarak gittikçe yükselen bir görüntü oluşturulmaya çalışılmıştır.
Altı büyük kubbenin iki yanında dörderden sekiz küçük kubbe mevcuttur.
Renkli mermerlerden geometrik desenlerle kaplanmış avlunun üç tarafında 6 m. çapında elli altı küçük kubbenin örttüğü revaklar yer alır.
Avlunun ortasına gerektiğinde açılabilen elyaftan modern dev bir çadır yapılmış, böylece cuma namazlarında güneşin sıcağından korunan avludan da faydalanılması sağlanmıştır.
Mescidin avlusuna iki yanda ikişer, kuzey duvarında bir taçkapıdan girilir.
Avlu ile ana bina arasında duvar yoktur.
Ortada büyük kubbeye uygun geniş bir kemerle iki yanda daha dar birer kemerli açıklık bulunmaktadır.
Kaynak: https://islamansiklopedisi.org.tr/mescid-i-kuba
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder